გუშინ „სილქ როუდ რიალ ისთეითმა“, სილქ როუდ ჯგუფის უძრავი ქონების მმართველმა კომპანიამ, გალტ & თაგარტის, თიბისი კაპიტალისა და სილქ ბანკის მხარდაჭერით, საფონდო ბირჟაზე $40 მილიონის ობლიგაციების პირველი ტრანში — $20 მილიონის ობლიგაციები წარმატებით განათავსა.
იმისათვის, რომ საზოგადოებას საქართველოში ობლიგაციებში ინვესტირების სპეციფიკის უკეთ გაგებაში დავეხმაროთ, ჩვენ გავესაუბრეთ გალტ & თაგარტის საკონსულტაციო სამსახურის უფროსს — ნინი ჯოხაძეს, რომელმაც ობლიგაციების შესახებ საინტერესო და საჭირო ინფორმაცია მოგვაწოდა.
მოდით, პირველ რიგში დავიწყოთ იმით, თუ რატომ უშვებს კომპანია ობლიგაციებს.
დავიწყოთ იმით, რომ ობლიგაციების გამოშვება კომპანიისთვის დაფინანსების ერთ-ერთ წყაროს წარმოადგენს. ჩვენს ბაზარზე ამ მხრივ დამკვიდრებული ტრადიციული საშუალებაა საბანკო სესხები, ობლიგაციები კი ერთ-ერთი ალტერნატივაა, რომელიც ემიტენტებს (ანუ, ობლიგაციების გამომშვებ კომპანიებს) საშუალებას აძლევს, მიიღონ წვდომა კაპიტალის ბაზრის რესურსებზე. ხშირ შემთხვევაში, შესაძლოა, კონკრეტული კომპანიისთვის ობლიგაციები დაფინანსების მოსაზიდად უფრო მოქნილი საშუალება იყოს. ობლიგაციების დაფარვას სესხისგან განსხვავებული სტრუქტურა გააჩნია და ამ შემთხვევაში კომპანია ობლიგაციების ვადის გასვლამდე მხოლოდ პროცენტს იხდის (3 თვიანი ან 6 თვიანი გრაფიკით, ჩვენს ბაზარზე დამტკიცებული პრაქტიკის შესაბამისად), ასევე ეს ობლიგაციები, როგორც წესი, არ არის უზრუნველყოფილი (საბანკო სესხებისგან განსხვავებით). სწორედ აქედან გამომდინარე, კომპანიები საბანკო დაფინანსების პარალელურად, ამ საშუალებასაც იყენებენ. ამასთან, რიგ შემთხვევებში, შესაძლებელია, რომ ობლიგაციებზე გადახდილი პროცენტი უფრო დაბალი იყოს, ვიდრე, სხვა თანაბარ პირობებში, საბანკო სესხის შემთხვევაში იქნებოდა.
ზოგადად ეს მიმართულება განვითარებულ ფინანსურ ბაზრებზე საკმაოდ პოპულარულია, იქიდან გამომდინარე, რომ ეს არის დაფინანსების წყარო, რომელიც კომპანიას საშუალებას აძლევს, ოპერაციები მარტივად დაიფინანსოს და ბიზნესი გაზარდოს.
რა პროცესების გავლა უწევს საქართველოში კომპანიას, რომელსაც ობლიგაციების გამოშვება სურს?
როდესაც კომპანია საჯარო წესით უშვებს ობლიგაციებს, ის საჯარო დაინტერესების პირი ხდება, შესაბამისად ექვემდებარება ანგარიშის წარდგენის საკმაოდ მკაცრ სტანდარტებს, რაც გულისხმობს, რომ კომპანიამ საჯაროდ უნდა გაამჟღავნოს როგორც ნახევარწლიური, ასევე წლიური ანგარიშგებები, ჩაატაროს აუდიტი და გამოაქვეყნოს მისი შედეგები, ამასთან გაასაჯაროოს კომპანიაში მიმდინარე მნიშვნელოვანი მოვლენები. გარდა ამისა, არსებობს გარკვეული კორპორატიული სტანდარტები, რომლებსაც ემიტენტი უნდა დაექვემდებაროს — მაგალითად, უნდა ჰქონდეს სამეთვალყურეო საბჭო (დაკომპლექტებული მინიმუმ 3 წევრით, სადაც აუცილებლად უნდა იყოს დამოუკიდებელი პირი), საბჭოში შექმნილი უნდა იყოს შიდა აუდიტის კომიტეტი, სადაც ასევე დამოუკიდებელი პირი უნდა მონაწილეობდეს და ა. შ.
გარდა ამისა, ემისიის მომენტში, მენეჯმენტს უწევს, კომპანიის შესახებ რაც შეიძლება დეტალური ინფორმაცია გაამჟღავნოს, რათა პოტენციურ ობლიგაციონერებს (ობლიგაციის მფლობელი) ჰქონდეთ სრული და ამომწურავი ინფორმაცია ემიტენტის შესახებ და მათ, ობლიგაციების შეძენისას, ინფორმირებული გადაწყვეტილება მიიღონ. ამ კონტექსტში, ემიტენტებს უწევთ საკმაოდ მრავლისმომცველი დოკუმენტის შედგენა, რომელსაც ობლიგაციების პროსპექტი ეწოდება. ამ დოკუმენტის შედგენაში ემიტენტს განთავსების აგენტი ეხმარება (ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, სილქ როუდ რიალ ისთეითის ობლიგაციების პროსპექტის შედგენაზე გალტ & თაგარტმა, თიბისი კაპიტალმა და სილქ ბანკმა იმუშავა). ამ პროსპექტს ამოწმებს ეროვნული ბანკი, რათა კომპანიასთან დაკავშირებული ყველა მნიშვნელოვანი ინფორმაცია გამჟღავნებული იყოს.
რა არის საჭირო იმისთვის, რომ დაინტერესებულმა პირმა საქართველოს საფონდო ბირჟაზე ობლიგაციები შეიძინოს? რა ეტაპები უნდა გაიაროს მან?
პოტენციურმა ობლიგაციონერმა, ობლიგაციის პირველად ბაზარზე შესაძენად განთავსების აგენტს უნდა მიმართოს, ხოლო მეორად ბაზარზე შესაძენად — ბროკერს, გახსნას საბროკერო ანგარიში, რაც ძალიან მარტივია (საბანკო ანგარიშის გახსნას ჰგავს) და გააკეთოს განაცხადი ობლიგაციების შეძენაზე.
თუ პირველადი ბაზრის ტრანზაქციაზე, ანუ ობლიგაციების განთავსებაზე ვსაუბრობთ, როდესაც ემიტენტმა გამოუშვა ობლიგაციები და ჯერ სრულად არ განუთავსებია, ამ შემთხვევაში მსურველი განთავსების აგენტთან გააკეთებს განაცხადს კონკრეტული რაოდენობის ობლიგაციების შეძენის შესახებ. თითო ობლიგაციის ფასი აქ დადგენილია და გადავადებული განთავსების შემთხვევაში შეადგენს ნომინალურ ღირებულებისა (სილქ როუდ რიალ ისთეითის ობლიგაციების შემთხვევაში — $1,000) და დარიცხული პროცენტის ჯამს. ეს უკანასკნელი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენი დღეა გასული ემისიიდან შეძენამდე (მაგალითად, თუ 1 ობლიგაციას შეიძენთ $1,000-ად ემისიიდან 1 კვირაში, მოგიწევთ ნომინალურ ღირებულებას დაუმატოთ ის პროცენტი, რომელიც ობლიგაციაზე 1 კვირის განმავლობაში დაირიცხებოდა).
რაც შეეხება მეორად ბაზარზე შეძენას, მსურველმა უნდა მიმართოს ბროკერს, დააფიქსიროს სასურველი რაოდენობა და ფასი. ბროკერი მოინიშნავს ინვესტორის დავალებას და მისთვის შესაბამის შეთავაზებას მოძებნის (თუ გამყიდველების მხარეს ასეთი არსებობს). თუ მყიდველი და გამყიდველი საერთო ფასზე შეთანხმდებიან, ეს ტრანზაქცია შედგება.
მნიშვნელოვანია გავითვალისწინოთ, რომ ფიზიკური პირი ბირჟაზე ობლიგაციებს ვერ შეიძენს და საბირჟო გარიგებების დადება მხოლოდ ბროკერებს შეუძლიათ. რაც შეეხება კონკრეტულად სილქ როუდ რიალ ისთეითის ობლიგაციებს, ისინი ბირჟაზე მალე დაეშვება, დაახლოებით ერთი თვის ვადაში.
სილქ როუდ რიალ ისთეითის მაგალითზე რომ ვისაუბროთ, რა სარგებელს მიიღებს ადამიანი, რომელიც ამ კომპანიის ობლიგაციებს შეიძენს?
სილქ როუდ რიალ ისთეითის ობლიგაციები სამწლიანია, წლიური საპროცენტო შემოსავალი 9%-ს შეადგენს, კუპონის (ანუ პროცენტის) გადახდა ნახევარ წელიწადში ერთხელ ხდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ობლიგაციონერი ყოველ 6 თვეში ერთხელ 4.5%-ს მიიღებს. მოკლედ და მარტივად რომ ავხსნათ, თუ ინვესტორი $10,000-ის ობლიგაციებს შეიძენს, 3 წლის განმავლობაში, საპროცენტო შემოსავლის სახით, 3-ჯერ $900-ს ($2,700) მიიღებს და ძირ თანხასაც, ანუ $10,000-ს დაიბრუნებს.
რა ხდება მაშინ, როდესაც ინვესტორს ვადაზე ადრე სურს ინვესტირებული ფულის დაბრუნება?
თუ ინვესტორს ობლიგაციებში ინვესტირებული თანხის დაბრუნება ვადაზე ადრე სურს, მან ობლიგაციები მეორად ბაზარზე გასაყიდად უნდა გამოიტანოს. აქ გასაყიდ ფასს წინასწარ ვერ განვსაზღვრავთ, რადგან ის მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული, როგორიც არის, მაგალითად, ზოგადი საბაზრო განაკვეთები, როგორ შეიცვლება კომპანიასთან დაკავშირებული რისკ ფაქტორები, როგორი იქნება ბაზარზე ლიკვიდურობის დონე და ა. შ. შეიძლება მეორად ბაზარზე ობლიგაციების გაყიდვის ფასმა გადააჭარბოს თავდაპირველ ფასს, ან პირიქით, მასზე ნაკლები აღმოჩნდეს.
აქ ასევე მნიშვნელოვანი ფაქტორია ბირჟის ლიკვიდურობა. ისტორიას რომ გადავხედოთ, ბევრ ტრანზაქციას ვერ ვიპოვით და აქედან გამომდინარე შეგვიძლია ვიმსჯელოთ, რომ ადგილობრივ ბაზარს დაბალი ლიკვიდურობა ახასიათებს, თუმცა, ბროკერების დაკვირვებით, ეს განპირობებული იყო იმით, რომ ობლიგაციონერებს თავიანთი ობლიგაციების გაყიდვის სურვილი არ ჰქონდათ. ჩვენს შემთხვევაში ისეთი შემთხვევები უფრო გვქონია, როდესაც მყიდველი არსებობს, გამყიდველი კი — არა. აქედან გამომდინარე, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ობლიგაციონერმა თავისი ობლიგაციების გაყიდვა ვერ შეძლოს.
ძალიან მნიშვნელოვანი წამახალისებელი ფაქტორია, რომ როდესაც სილქ როუდ რიალ ისთეითის ობლიგაციები საფონდო ბირჟაზე დაეშვება, ისინი ავტომატურად გათავისუფლდება გადასახადებისგან, როგორც დარიცხულ კუპონზე, ასევე კაპიტალურ ზრდაზე (ობლიგაციების გაყიდვით მიღებული მოგება დარიცხული სარგებლის გამოკლებით).
გუშინ განთავსდა პირველი ტრანში — $20 მილიონი, მეორე ნახევრის ემისია ამავე წელს იგეგმება. რა არის ამ შემთხვევაში (ან ზოგადად) ემისიის დაყოფის მიზეზი?
სილქ როუდ რიალ ისთეითისთვის ეს იყო პირველი ემისია, შესაბამისად, საჭირო იყო, რომ ინვესტორები კომპანიას კარგად გასცნობოდნენ. ჩვენი მოლოდინებიდან გამომდინარე, დავადგინეთ, რომ $20 მილიონი იქნებოდა ის ოპტიმალური მოცულობა, რომლის განთავსებასაც პირველად ბაზარზე წარმატებით შევძლებდით. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანი ფაქტორია ადგილობრივი ბაზრის ბუნებრივი შეზღუდვები. საქართველოში პატარა კაპიტალის ბაზარი გვაქვს და, აქედან გამომდინარე, ტრანზაქციის მოცულობებში შედარებით შეზღუდულები ვართ. უნდა ითქვას, რომ ამ მიმართულებით ახალი, დებიუტანტი კომპანიების შემთხვევაში $20 მილიონის მოცულობის ობლიგაციების გამოშვება საკმაოდ თამამი განაცხადია.
რა უპირატესობები გააჩნია ობლიგაციებს სხვა საინვესტიციო პროდუქტებთან, მაგალითად, აქციებთან შედარებით?
პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ ობლიგაციები ბევრად უფრო დაბალრისკიანი საინვესტიციო პროდუქტია, ვიდრე — აქციები. ამ უკანასკნელის შემთხვევაში ფასები უფრო მერყევია, ობლიგაციის ფლობის დროს კი პროცენტებთან ერთად ინვესტორს საბოლოოდ ძირი თანხაც დაუბრუნდება, თუ საქმე არ გვაქვს ექსტრემალურ პირობებთან, როგორიც არის — გაკოტრება. თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ ამ შემთხვევაშიც, კომპანიისთვის აქციონერების ინტერესზე წინ ობლიგაციონერების წინაშე არსებული ვალდებულება დგას.
ზოგადად ვერ ვიტყვით, რომელი საინვესტიციო პროდუქტი არის უკეთესი, რადგან ეს ინდივიდუალური საკითხია და დამოკიდებულია კონკრეტული ინვესტორის რისკისადმი ტოლერანტობის დონეზე, საინვესტიციო დროის ჰორიზონტზე და ა. შ.
