ეკონომიკური ეფექტიანობა გულისხმობს, რომ ეკონომიკაში ყველა საქონელი და წარმოების შემადგენელი ელემენტი ყველაზე ღირებული გამოყენების მიხედვით არის განაწილებული და ნარჩენები აღმოფხვრილია ან მინიმუმამდეა დაყვანილი. სისტემა ეკონომიკურად ეფექტიანად ითვლება, თუ წარმოების შემადგენელი ელემენტები მათ მწარმოებლურობასთან მაქსიმალურად შესაბამისად გამოიყენება.
ამის საპირისპიროდ, სისტემა განიხილება ეკონომიკურად არაეფექტიანად, თუ ხელმისაწვდომი საწარმოო ფაქტორები მწარმოებლურობის შესაბამისად არ არის გამოყენებული. ფუჭად დახარჯულმა რესურსებმა შეიძლება ეკონომიკური არაეფექტიანობა გამოიწვიოს.
ეკონომიკური ეფექტიანობის გააზრება
როგორც აღვნიშნეთ, ეკონომიკური ეფექტიანობა წარმოადგენს ეკონომიკის მდგომარეობას, რომელშიც ყველა რესურსი ოპტიმალურად არის განაწილებული იმისათვის, რომ მოემსახუროს თითოეულ ინდივიდს ან ეკონომიკურ ობიექტს, ამასთან მინიმუმამდე დაიყვანოს ნარჩენები. როდესაც ეკონომიკა ეფექტიანია, ერთი ეკონომიკური ობიექტის დასახმარებლად განხორციელებული ნებისმიერი ცვლილება მეორეს დააზარალებს. წარმოების თვალსაზრისით, საქონელი ყველაზე დაბალ შესაძლო ფასად იწარმოება.
ეკონომიკური ეფექტიანობის ფაზებია: განაწილების ეფექტიანობა, პროდუქტიულობის ეფექტიანობა, დისტრიბუციული ეფექტიანობა და პარეტოს ეფექტიანობა.
ეკონომიკური ეფექტიანობის მდგომარეობა არსებითად თეორიულია — ეს არის მიუღწეველი ლიმიტი, რომელთან მხოლოდ მიახლოება შეიძლება. ამის ნაცვლად, ეკონომისტები აკვირდებიან დანაკარგების (ნარჩენების) მოცულობას, სუფთა ეფექტიანობასა და რეალობას შორის, რათა დაინახონ, რამდენად ეფექტიანად ფუნქციონირებს ეკონომიკა.
ეკონომიკური ეფექტიანობა და უკმარისობა
ეკონომიკური ეფექტიანობის პრინციპები ეფუძნება კონცეფციას, რომ რესურსები მწირია. აქედან გამომდინარე, არ არსებობს საკმარისი რესურსები იმისთვის, რომ ნებისმიერ დროს ეკონომიკის ყველა ასპექტის მაქსიმალური შესაძლებლობებით ფუნქციონირება იყოს უზრუნველყოფილი. შესაბამისად, მწირი რესურსები უნდა განაწილდეს ისე, რომ ეკონომიკის საჭიროებები იდეალურად დააკმაყოფილოს და ნარჩენების რაოდენობა შეზღუდოს.
წარმოების ეფექტიანობა, განაწილება და დისტრიბუცია
პროდუქტიული ფირმები ცდილობენ, მაქსიმალურად გაზარდონ თავიანთი მოგება დიდი შემოსავლის გამომუშავებით და ხარჯების მინიმუმამდე შემცირებით. ამისათვის კომპანიების მმართველი გუნდები ირჩევენ წარმოების კომპონენტების კომბინაციას, რომელიც ხარჯებს ამცირებს და წარმოებული პროდუქტის რაოდენობას ზრდის. ამით ისინი ეფექტიან მუშაობას აღწევენ. რეალობას, რომელშიც ეკონომიკის ყველა ფირმა ასე მოქმედებს, პროდუქტიული ეფექტიანობა ეწოდება.
ანალოგიურად, მომხმარებლები ცდილობენ, მაქსიმალურად გაზარდონ თავიანთი კეთილდღეობა საბოლოო სამომხმარებლო საქონლის ისეთი კომბინაციების მოხმარებით, რომლებიც მათი სურვილებისა და საჭიროებების მაქსიმალურ დაკმაყოფილებას მათთვის ყველაზე დაბალ ფასად უზრუნველყოფს. შედეგად მიღებული სამომხმარებლო მოთხოვნა პროდუქტიულ ფირმებს აძლევს სიგნალს (მიწოდებისა და მოთხოვნის კანონების შესაბამისად), ეკონომიკაში აწარმოოს სამომხმარებლო საქონლის სწორი რაოდენობა, რომელიც უზრუნველყოფს მომხმარებელთა ყველაზე მაღალ კმაყოფილებას წარმოების ხარჯებთან შედარებით. მოვლენას, როდესაც ეკონომიკური რესურსები სხვადასხვა ფირმასა და ინდუსტრიაზე (თითოეული პროდუქტიული ეფექტიანობის პრინციპს მიჰყვება) ნაწილდება ისე, რომ საბოლოო სამომხმარებლო საქონლის სწორი რაოდენობა იქნას წარმოებული, განაწილების ეფექტიანობა ეწოდება.
დაბოლოს, მნიშვნელოვანია, რომ თითოეული ინდივიდი საქონელს განსხვავებულად აფასებს. ამ ფაქტისა და ზღვრული სარგებლიანობის შემცირების კანონის შესაბამისად (საქონლის ან მომსახურების ზღვრული სარგებლიანობა მცირდება, ინდივიდის მიერ მის უფრო მეტად მოხმარებასთან ერთად) საბოლოო სამომხმარებლო საქონლის განაწილება ეკონომიკაში ეფექტიანი ან არაეფექტიანია. დისტრიბუციული ეფექტიანობა არის მდგომარეობა, როდესაც ეკონომიკაში სამომხმარებლო საქონელი ნაწილდება ისე, რომ თითოეულ ერთეულს მოიხმარს ინდივიდი, რომელიც მას ყველაზე მეტად აფასებს. ამ ტიპის ეფექტიანობა გულისხმობს, რომ ღირებულება, რომელსაც ინდივიდები ეკონომიკურ საქონელს ანიჭებენ შეიძლება რაოდენობრივად განისაზღვროს და ერთმანეთთან იქნას შედარებული.
ეკონომიკური ეფექტიანობა და კეთილდღეობა
ეკონომიკური ეფექტიანობის გაზომვა ხშირად სუბიექტურია, ეყრდნობა დაშვებებს სოციალური კეთილდღეობის შესახებ. ამ მხრივ, კეთილდღეობა აღნიშნავს ცხოვრების დონეს და შედარებით კომფორტს, რომელსაც ეკონომიკაში მცხოვრები ადამიანები განიცდიან. ეკონომიკური ეფექტიანობის პიკში (როდესაც ეკონომიკა პროდუქტიული და განაწილების ეფექტიანობის მდგომარეობაში იმყოფება), ერთი ადამიანის კეთილდღეობა არ შეიძლება გაუმჯობესდეს მეორის კეთილდღეობის შემცირების გარეშე. ამ წერტილს პარეტოს ეფექტიანობა ეწოდება.
მაშინაც კი, თუ პარეტოს ეფექტიანობა მიიღწევა, ეკონომიკაში ყველა ინდივიდის ცხოვრების დონე შეიძლება თანაბარი არ იყოს. პარეტოს ეფექტიანობა არ მოიცავს სამართლიანობის ან თანასწორობის საკითხებს. ამის ნაცვლად, აქცენტი კეთდება შეზღუდული ან მწირი რესურსების გამოყენებასთან დაკავშირებით ოპტიმალური საოპერაციო წერტილის მიღწევაზე. პარეტოს პრინციპი გულისხმობს, რომ ეფექტიანობა მიიღწევა მაშინ, როდესაც არსებობს განაწილება, რომლის პირობებშიც ერთი მხარის მდგომარეობა არ შეიძლება გაუმჯობესდეს მეორე მხარის მდგომარეობის გაუარესების გარეშე.
