„შავი გედი“ (Black Swan) არის არაპროგნოზირებადი მოვლენა, რომელიც სცილდება ჩვეულებრივ სიტუაციას და პოტენციურად მძიმე შედეგების მომტანია. ასეთი მოვლენები ხასიათდება უკიდურესი იშვიათობით და ძლიერი ზემოქმედებით.
„შავი გედის“ გააზრება
ტერმინი პოპულარული გახადა ნასიმ ნიკოლას ტალებმა — ფინანსების პროფესორმა, მწერალმა და უოლ სტრიტის ყოფილმა ტრეიდერმა. ნასიმმა შავი გედის მოვლენის იდეა აღწერა, 2008 წლის ფინანსური კრიზისის მოვლენებამდე, 2007 წელს გამოქვეყნებულ წიგნში — “The Black Swan”. ავტორის თქმით, იქიდან გამომდინარე, რომ „შავი გედის“ მოვლენების პროგნოზირება, მათი უკიდურესი იშვიათობიდან გამომდინარე, შეუძლებელია, ამასთან მას კატასტროფული შედეგები გააჩნია, ადამიანებმა დაგეგმვისას მისი შესაძლებლობა ყოველთვის უნდა გაითვალისწინონ. არსებობს მოსაზრებაც, რომ საინვესტიციო პორტფელის დივერსიფიკაციამ შეიძლება ამ მოვლენისგან გარკვეულწილად დაგვიცვას.
ნასიმი „შავ გედის“ აღწერისას ამბობს:
- იმდენად იშვიათია, რომ მისი წარმოშობის შესაძლებლობაც კი უცნობია.
- მას გააჩნია კატასტროფული ზემოქმედება.
- „შავი გედის“ რეალობის დადგომის შემდეგ ჩნდება შთაბეჭდილება, თითქოს ის რეალურად პროგნოზირებადი იყო.
მოსაზრებები
ნასიმი ამტკიცებს, რომ უკიდურესად იშვიათი მოვლენებისთვის ალბათობისა და პროგნოზირების სტანდარტული ინსტრუმენტები, როგორიცაა ნორმალური განაწილება, არ გამოიყენება, რადგან ისინი დამოკიდებულია დიდ პოპულაციაზე და წარსულის ნიმუშებზე, რომლებიც იშვიათი მოვლენების შემთხვევაში ხელმისაწვდომი არ არის. წარსულის დაკვირვებებზე დაფუძნებული სტატისტიკა არ არის გამოსადეგი „შავი გედების“ პროგნოზირებისთვის და ასეთმა მიდგომამ, შესაძლოა, მათ მიმართ უფრო დაუცველები გაგვხადოს.
„შავი გედის“ ბოლო საკვანძო ასპექტი მდგომარეობს იმაში, რომ დამკვირვებლებს სურთ ახსნან, თუ როგორ შეიძლებოდა მისი წინასწარმეტყველება. თუმცა, ასეთი რეტროსპექტიული სპეკულაცია რეალურად არ უწყობს ხელს მომავალი „შავი გედების“ პროგნოზირებას, რადგან ეს მოვლენა შეიძლება მოიცავდეს ყველაფერს, დაწყებული საკრედიტო კრიზისით, დამთავრებული ომით.
წარსული „შავი გედების“ მაგალითები
2008 წლის ფინანსური კრიზისის დროს აშშ-ის საბინაო ბაზრის კრახი „შავი გედის“ ერთ-ერთი უახლესი და ცნობილი მაგალითია. კრახის ეფექტი კატასტროფული და გლობალური იყო, მისი პროგნოზირება კი მხოლოდ რამდენიმე ადამიანმა შეძლო.
ასევე 2008 წელს, ზიმბაბვეს ჰქონდა ჰიპერინფლაციის ყველაზე უარესი შემთხვევა XXI საუკუნეში — ინფლაციის პიკურმა მაჩვენებელმა 79.6 მილიარდ პროცენტს გადააჭარბა. ამ დონის ინფლაციის პროგნოზირება თითქმის შეუძლებელია და მას ქვეყნის ფინანსურად განადგურება შეუძლია.
2001 წლის dotcom-ის ბუშტი1 „შავი გედის“ კიდევ ერთი მაგალითია, რომელსაც 2008 წლის ფინანსურ კრიზისთან მსგავსება გააჩნია. აშშ სარგებლობდა სწრაფი ეკონომიკური ზრდითა და კერძო სიმდიდრის მატებით მანამ, სანამ ეკონომიკა კოლაფსამდე მივიდოდა. ინტერნეტი, კომერციული გამოყენების თვალსაზრისით, საწყის ეტაპზე იმყოფებოდა და სხვადასხვა საინვესტიციო ფონდები ინვესტიციებს ახორციელებდნენ ტექნოლოგიურ კომპანიებში, რომელთა აქციების ფასები არარეალურად მაღალი იყო. როდესაც ეს კომპანიები დაიხურა, ფონდები მძიმედ დაზარალდა და ვარდნის რისკი ინვესტორებზე გადავიდა. ინტერნეტი მაშინ დიდ სიახლეს წარმოადგენდა, ამიტომ კოლაფსის პროგნოზირება თითქმის შეუძლებელი იყო.
უფრო უახლესი მაგალითი შეიძლება იყოს COVID-19 ვირუსის გავრცელება, რომელმაც გამოიწვია გლობალური პანდემია. ის 2020 წლის გაზაფხულზე დაიწყო და გლობალური ეკონომიკა შეაფერხა.
ეკონომიკური ბუშტი — ეკონომიკური ციკლი, რომელიც ხასიათდება საბაზრო ღირებულების სწრაფი ზრდით, განსაკუთრებით აქტივების ფასებში. ამას მოჰყვება ღირებულების სწრაფი კლება, რომელსაც ხანდახან „კრახს“ ან „ბუშტის გახეთქვას“ უწოდებენ.
